تفسیر غزل 76 حافظ: جز آستان توام در جهان پناهی نیست

غزل 76 حافظ یکی از غزل‌های مشهور و پر معنا در دیوان حافظ است که به طور کلی به موضوع پناه بردن به خداوند و بیان بی‌نیازی از دنیا و تعلقات آن می‌پردازد. این غزل، بیانگر توکل و اعتماد کامل شاعر به خداوند است.

مضمون کلی غزل:

در این غزل، حافظ بیان می‌کند که تنها پناهگاه او خداوند است و به غیر از او به هیچ چیز دیگری متکی نیست. او از دنیا و تعلقات آن رویگردان است و به دنبال آرامش و امنیت در نزد خداوند می‌گردد.

تفسیر بیت به بیت:

• بیت اول: جز آستان توام در جهان پناهی نیست/ سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست
  
  • این بیت، مقدمه غزل است و به طور مستقیم بیان می‌کند که تنها پناهگاه شاعر آستان خداوند است.
• بیت دوم: عدو چو تیغ کشد من سپر بیندازم/ که تیغ ما به جز از ناله‌ای و آهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر می‌گوید که در برابر دشمنان، تنها سپر او خداوند است و هیچ سلاح دیگری ندارد.
• بیت سوم: چرا ز کوی خرابات روی برتابم/ کز این بهم به جهان هیچ رسم و راهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر از کوی خرابات (نماد دنیا) روی بر نمی‌تابد، زیرا می‌داند که راهی جز این به سوی خدا وجود ندارد.
• بیت چهارم: زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر/ بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر می‌گوید که اگر زمانه به او آسیب برساند، اهمیتی ندارد زیرا او خود را هیچ می‌داند.
• بیت پنجم: غلام نرگس جماش آن سهی سروم/ که از شراب غرورش به کس نگاهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر خود را غلام چشم‌های معشوق (خداوند) می‌داند و می‌گوید که معشوق به هیچ کس جز خودش توجهی ندارد.
• بیت ششم: مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن/ که در شریعت ما غیر از این گناهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر به دیگران می‌گوید که هر کاری دلشان می‌خواهد انجام دهند، زیرا در شریعت او گناهی وجود ندارد.
• بیت هفتم: عنان کشیده رو ای پادشاه کشور حسن/ که نیست بر سر راهی که دادخواهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر از خداوند می‌خواهد که به سوی او بیاید، زیرا هیچ کس دیگری نمی‌تواند به داد او برسد.
• بیت هشتم: چنین که از همه سو دام راه می‌بینم/ به از حمایت زلفش مرا پناهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر می‌گوید که از همه سو در دام افتاده و تنها پناهگاه او خداوند است.
• بیت نهم: خزینه دل حافظ به زلف و خال مده/ که کارهای چنین حد هر سیاهی نیست
  
  • در این بیت، شاعر می‌گوید که دل او را به زلف و خال (زیبایی‌های دنیوی) مشغول نکن، زیرا این‌ها ارزش چندانی ندارند.

تفسیر کلی:

این غزل، بیانگر توکل کامل شاعر به خداوند و بی‌نیازی او از دنیا و تعلقات آن است. حافظ در این غزل، به دنبال آرامش و امنیت در نزد خداوند است و از همه چیز جز او رویگردان است.

نکات قابل توجه:

• نمادها: در این غزل، نمادهایی مانند آستان، سپر، خرابات، زلف و خال به کار رفته است که هر کدام نماد مفاهیمی خاص هستند.
• توحید: این غزل، تأکید زیادی بر توحید و یگانگی خداوند دارد.
• عرفان: این غزل، حاوی مفاهیم عرفانی است و به موضوعاتی مانند عشق به خدا، بی‌نیازی از دنیا و وصال به حق اشاره می‌کند.

نتیجه‌گیری:

غزل 76 حافظ، یکی از غزل‌های عمیق و عرفانی دیوان اوست که به ما می‌آموزد که تنها پناهگاه واقعی انسان، خداوند است. این غزل، همچنان پس از گذشت قرن‌ها، برای مخاطبان خود جذابیت دارد و به عنوان یک اثر هنری و ادبی مورد مطالعه و تحلیل قرار می‌گیرد.