تفسیر غزل شماره 64 حافظ: اگر چه عرض هنر پیش یار بی‌ادبیست

غزل شماره 64 حافظ یکی از غزل‌های عمیق و پرمعنای حافظ است که به موضوعات مختلفی همچون عشق، عرفان، جامعه و انسان می‌پردازد. این غزل با بیت آغازین “اگرچه عرض هنر پیش یار بی‌ادبیست” به وضوح بیان می‌کند که گاهی اوقات بیان احساسات و هنرنمایی در مقابل معشوق، به جای اینکه به نفع باشد، می‌تواند به ضرر انسان تمام شود.

تفسیر کلی غزل

در این غزل، حافظ با زبانی شاعرانه و پر از کنایه، به نقد برخی از رفتارها و ارزش‌های اجتماعی می‌پردازد. او به ظاهر دوستی برخی افراد، به دست آوردن نام و شهرت به هر قیمتی، و تظاهر به علم و دانش اشاره می‌کند. همچنین، حافظ در این غزل به موضوعات عرفانی و عشق الهی نیز پرداخته است.

تفسیر بیت به بیت

هر بیت از این غزل، حاوی معانی ژرفی است که نیازمند تفسیر و تحلیل دقیق است.

• بیت اول: اگرچه عرض هنر پیش یار بی‌ادبیست:

  • معنی: اگرچه نشان دادن هنر و مهارت در برابر معشوق، بی‌ادبی محسوب می‌شود.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که گاهی اوقات، نشان دادن زیاد از حد توانایی‌ها و هنرها، به جای اینکه جذاب باشد، می‌تواند باعث دلزدگی شود.

• بیت دوم: زبان خموش ولیکن دهان پر از عربیست:

  • معنی: زبان خاموش است اما دهان پر از سخنان عربی است.
  • تفسیر: حافظ به افرادی اشاره می‌کند که با وجود نداشتن دانش کافی، از لغات عربی و اصطلاحات پیچیده استفاده می‌کنند تا خود را باسواد نشان دهند.

• بیت سوم: پری نهفته رخ و دیو در کرشمه حسن:

  • معنی: پری صورت در پس چهره دیو پنهان شده است.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که برخی افراد با ظاهر زیبا و جذاب، باطن زشتی دارند.

• بیت چهارم: بسوخت دیده ز حیرت که این چه بوالعجبیست:

  • معنی: چشم از این همه تعجب سوخت که این چه چیز عجیبی است.
  • تفسیر: شاعر از دیدن این همه تناقض در دنیا حیرت زده شده است.

• بیت پنجم: در این چمن گل بی خار کس نچید آری:

  • معنی: در این دنیا گلی بدون خار یافت نمی‌شود.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که در زندگی هر چیز خوبی، همراه با سختی و مشکلی است.

• بیت ششم: چراغ مصطفوی با شرار بولهبیست:

  • معنی: نور پیامبر با آتش بولهب همراه است.
  • تفسیر: حافظ به تضاد بین نور هدایت و آتش جهل اشاره می‌کند.

• بیت هفتم: سبب مپرس که چرخ از چه سفله پرور شد:

  • معنی: نپرس که چرا چرخ افراد پست را پرورش می‌دهد.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که گاهی اوقات افراد پست به مقام و ثروت می‌رسند و این موضوع جای سوال دارد.

• بیت هشتم: که کام بخشی او را بهانه بی سببیست:

  • معنی: زیرا خداوند به او بهانه‌های بی‌دلیل می‌دهد.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که خداوند به برخی افراد بدون دلیل خاصی نعمت می‌دهد.

• بیت نهم: به نیم جو نخرم طاق خانقاه و رباط:

  • معنی: با پول کم نمی‌توان طاق خانقاه و کاروانسرا را ساخت.

• تفسیر: حافظ به سختی کارها و نیاز به سرمایه برای انجام آن‌ها اشاره می‌کند.

• بیت دهم: مرا که مصطبه ایوان و پای خم طنبیست:

  • معنی: من که در ایوان نشسته‌ام و پایم خمیده است.

• تفسیر: حافظ به وضعیت خود و دیگران که در سختی به سر می‌برند اشاره می‌کند.

• بیت یازدهم: جمال دختر رز نور چشم ماست مگر:

  • معنی: زیبایی دختر رز نور چشم ماست مگر.

• تفسیر: حافظ به زیبایی طبیعت و خلقت خداوند اشاره می‌کند.

• بیت دوازدهم: که در نقاب زجاجی و پرده عنبیست:

  • معنی: که در پس پرده شیشه‌ای و پرده انگور قرار دارد.

• تفسیر: حافظ به پنهان بودن زیبایی‌های واقعی اشاره می‌کند.

• بیت سیزدهم: هزار عقل و ادب داشتم من ای خواجه:

  • معنی: من هزاران عقل و ادب داشتم.

• تفسیر: حافظ به دانش و آگاهی خود اشاره می‌کند.

• بیت چهاردهم: کنون که مست خرابم صلاح بی‌ادبیست:

  • معنی: اکنون که مست و خراب شده‌ام، بی‌ادبی برایم مناسب است.

• تفسیر: حافظ به حالت مستی و بی‌خبری خود اشاره می‌کند.

• بیت پانزدهم: بیار می که چو حافظ هزارم استظهار:

  • معنی: شراب بیاور که مانند حافظ هزاران بار استغفار می‌کنم.

• تفسیر: حافظ از شراب برای فراموشی غم‌های خود استفاده می‌کند و به دنبال آرامش است.

• بیت شانزدهم: به گریه سحری و نیاز نیم شبیست:

  • معنی: با گریه سحرگاهی و نیاز نیمه‌شب.

• تفسیر: حافظ به عبادت و نیایش شبانه خود اشاره می‌کند.

مفاهیم اصلی غزل

• نقد اجتماعی: انتقاد از برخی رفتارهای اجتماعی مانند تظاهر و ریاکاری
• عشق و عرفان: عشق به خداوند و جستجوی حقیقت
• تفاوت ظاهر و باطن: نشان دادن تفاوت بین ظاهر زیبا و باطن زشت
• سختی زندگی: اشاره به سختی‌های زندگی و مبارزات انسان

کاربرد غزل

این غزل به دلیل عمق معانی و استفاده از نمادها و استعاره‌ها، یکی از غزل‌های پیچیده و قابل تفسیر حافظ است. این غزل به ما می‌آموزد که به ظاهر افراد اعتماد نکنیم و به دنبال حقیقت باشیم. همچنین، این غزل به ما یادآوری می‌کند که در زندگی سختی‌هایی وجود دارد و باید صبور باشیم.

تفسیر فال:

تفسیر این غزل در فال‌گیری به شرایط فرد و سوال او بستگی دارد. اما به طور کلی، این غزل می‌تواند به معنای وجود ریاکاری و دورویی در اطراف فرد، نیاز به مراقبت در انتخاب دوستان و همکاران، و ضرورت جستجوی حقیقت باشد.