غزل شماره 16 حافظ: خمی که ابروی شوخ تو در کمان انداخت

غزل شماره 16 حافظ یکی از مشهورترین غزل‌های عاشقانه اوست که به زیبایی به توصیف معشوق و تأثیر او بر شاعر می‌پردازد. این غزل، سرشار از تشبیهات زیبا و تصاویر دل‌انگیز است و به خوبی توانسته است احساسات شاعر را به مخاطب منتقل کند.

معنی بیت به بیت:

• خمی که ابروی شوخ تو در کمان انداخت: آن حالت کمانی که ابروی زیبای تو به خود گرفت، قصد جان مرا کرد.
• به قصد جان من زار ناتوان انداخت: آن ابرو با آن حالت، مرا که ضعیف و درمانده هستم، به قصد جانم انداخت.
• نبود نقش دو عالم که رنگ الفت بود: هیچ نقش و نگاری در دنیا نبود که به اندازه رنگ عشق تو زیبا باشد.
• زمانه طرح محبت نه این زمان انداخت: زمانه طرحی از محبت به زیبایی این طرح تو نکشیده است.
• به یک کرشمه که نرگس به خودفروشی کرد: با یک چشمک و ناز، چشمان تو هزاران فتنه در دل من ایجاد کرد.
• فریب چشم تو صد فتنه در جهان انداخت: چشم تو با فریبکاری خود صدها فتنه در دنیا به پا کرد.
• شراب خورده و خوی کرده می‌روی به چمن: تو مانند کسی که شراب خورده و مست شده‌ای، به چمن می‌روی.
• که آب روی تو آتش در ارغوان انداخت: آنقدر روی تو زیبا است که آب روی تو، آتش در گل‌های ارغوان انداخت.
• به بزمگاه چمن دوش مست بگذشتم: دیروز مست به مجلس گلزار رفتم.
• چو از دهان توام غنچه در گمان انداخت: وقتی از دهان تو بوی گل شنیدم، فکر کردم که یک غنچه در دهان تو است.
• بنفشه طره مفتول خود گره می‌زد: بنفشه، موهای پیچیده خود را گره می‌زد.
• صبا حکایت زلف تو در میان انداخت: باد نسیم، داستان زلف زیبای تو را پخش می‌کرد.
• ز شرم آن که به روی تو نسبتش کردم: از خجالت اینکه تو را به گل مقایسه کردم،
• سمن به دست صبا خاک در دهان انداخت: گل سمن با دست باد، خاک در دهان خود گرفت.
• من از ورع می و مطرب ندیدمی زین پیش: تا حالا به خاطر پرهیزکاری، شراب و موسیقی را نمی‌پسندیدم.
• هوای مغبچگانم در این و آن انداخت: اما حالا هوای این همه زیبایی مرا به خود مشغول کرده است.
• کنون به آب میِّ لعل خرقه می‌شویم: حالا حاضر هستم برای شراب سرخ رنگ، لباسم را خیس کنم.
• نصیبه‌ی ازل از خود نمی‌توان انداخت: آنچه ازلی مقدر شده است، نمی‌توان از خود دور کرد.
• مگر گشایش حافظ در این خرابی بود: شاید گشایش کار حافظ در همین آشفتگی باشد.
• که بخشش ازل‌اش در میّ مغان انداخت: شاید قسمت من این بوده که در میخانه شراب بنوشم.
• جهان به کام من اکنون شود که دورِ زمان: حالا که دنیا به کام من شده است، زمانه مرا به بندگی خود کشیده است.
• مرا به بندگی خواجه‌ی جهان انداخت: اکنون بنده‌ی زیبایی‌های دنیا شده‌ام.

تفسیر کلی:

در این غزل، حافظ با زبانی بسیار زیبا و دلنشین، به توصیف معشوق خود پرداخته است. او از زیبایی‌های معشوق و تأثیری که بر او گذاشته است، سخن می‌گوید. همچنین، به موضوعاتی مانند عشق، زیبایی، طبیعت و گذر زمان اشاره می‌کند.

مفاهیم اصلی غزل:

• عشق و زیبایی: محور اصلی غزل، عشق شاعر به معشوق و توصیف زیبایی‌های اوست.
• طبیعت: حافظ در این غزل از تصاویر زیبایی از طبیعت مانند گل، چمن و باد استفاده کرده است.
• گذر زمان: شاعر به گذر زمان و تغییراتی که در زندگی انسان ایجاد می‌شود، اشاره می‌کند.
• شراب و مستی: شراب در این غزل نمادی از عشق و شور است.

تفسیرهای مختلف:

• تفسیر عاشقانه: این رایج‌ترین تفسیر است که در آن معشوق به صورت یک انسان واقعی در نظر گرفته می‌شود و غزل به عنوان یک غزل عاشقانه تفسیر می‌شود.
• تفسیر عرفانی: در این تفسیر، معشوق به عنوان نمادی از خداوند یا محبوب حقیقی در نظر گرفته می‌شود.
• تفسیر ادبی: در این تفسیر، به زیبایی‌های زبانی و ساختاری غزل توجه می‌شود.

نکات مهم:

• توصیف‌های بدیعی: حافظ در این غزل از توصیف‌های بدیعی و تشبیهات زیبایی برای توصیف معشوق استفاده کرده است.
• زبان ساده و روان: زبان غزل بسیار ساده و روان است و به راحتی قابل فهم است.
• عواطف انسانی: غزل پر از احساسات انسانی مانند عشق، شوق، لذت و حیرت است.

نتیجه گیری:

غزل شماره 16 حافظ، یکی از زیباترین و محبوب‌ترین غزل‌های اوست که به دلیل سادگی زبان، زیبایی توصیفات و عمق احساسات شاعر، همواره مورد توجه بوده است. این غزل، نمونه‌ای کامل از غزل عاشقانه در ادبیات فارسی است.