غزل شماره 10 حافظ: دوش از مسجد سوی میخانه آمد پیر ما

غزل دهم حافظ با بیت آغازین “دوش از مسجد سوی میخانه آمد پیر ما” یکی از مشهورترین و پر بحث‌ترین غزل‌های این شاعر بزرگ است. این غزل به دلیل مفاهیم عمیق عرفانی و اجتماعی و همچنین تعارض ظاهری برخی از ابیات آن با مفاهیم دینی، همواره مورد توجه و تفسیرهای مختلفی قرار گرفته است.

معنی بیت به بیت:

• دوش از مسجد سوی میخانه آمد پیر ما: دیروز پیر ما از مسجد به سوی میخانه آمد.
• چیست یاران طریقت بعد از این تدبیر ما: یاران طریق بعد از این چه تصمیمی بگیرند؟
• ما مریدان روی سوی قبله چون آریم چون: ما مریدان چگونه رو به قبله کنیم؟
• روی سوی خانهٔ خمار دارد پیر ما: پیر ما رو به سوی خانه‌ی شراب فروش کرده است.
• در خرابات طریقت ما به هم منزل شویم: در خرابات طریقت همه با هم منزل شویم.
• کاین چنین رفته‌ست در عهد ازل تقدیر ما: زیرا این چنین تقدیر ما از ازل بوده است.
• عقل اگر داند که دل در بند زلفش چون خوش است: اگر عقل بداند که دل در بند زلف معشوق چقدر خوش است،
• عاقلان دیوانه گردند از پی زنجیر ما: عاقلان هم دیوانه می‌شوند تا دنبال زنجیر ما بیایند.
• روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد: روی زیبای تو آیه‌ای از لطف خدا بر ما آشکار کرد.
• زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما: از آن زمان به بعد جز لطف و خوبی در تفسیر ما نیست.
• با دل سنگینت آیا هیچ درگیرد شبی؟ آیا دل سنگین تو شبی با آه آتشین من می‌گیرد؟
• آه آتشناک و سوز سینهٔ شبگیر ما: آه آتشین و سوز سینه من در شب.
• باد بر زلف تو آمد شد جهان بر من سیاه: باد بر زلفت وزید و دنیا برایم سیاه شد.
• نیست از سودای زلف‌ات بیش از این توفیر ما: جز سودای زلفت هیچ چیز دیگری مرا آزار نمی‌دهد.
• مرغ دل را صید جمعیت به دام افتاده بود: پرنده‌ی دل مرا جمعیت به دام انداخته بود.
• زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما: تو زلفت را باز کردی و شکار من از دست رفت.
• تیر آه ما ز گردون بگذرد ، حافظ خموش: آه من از آسمان‌ها بگذرد، ای حافظ ساکت باش.
• رحم کن بر جان خود پرهیز کن از تیر ما: به خودت رحم کن و از تیر آه من بپرهیز.

تفسیر کلی:

این غزل یکی از پیچیده‌ترین و پر رمز و رازترین غزل‌های حافظ است. در این غزل، حافظ به موضوعاتی همچون عرفان، عشق، شریعت و حقیقت، و تضاد بین ظواهر و باطن می‌پردازد.

مفاهیم اصلی غزل:

• عرفان و شراب: شراب در عرفان اسلامی نمادی از معرفت و حقیقت است. پیر طریقت با رفتن به میخانه به دنبال کشف حقیقت است.
• تضاد ظواهر و باطن: ظاهرا پیر از مسجد به میخانه می‌رود اما باطن این حرکت جستجوی حقیقت است.
• عشق و مجاز: عشق در این غزل به صورت مجاز و نمادین به کار رفته و به عشق الهی اشاره دارد.
• تقدیر و اختیار: تقدیر ازلی انسان را به سوی حقیقت می‌کشاند.
• عقل و عشق: عقل و عشق در تضاد با هم نیستند بلکه مکمل هم هستند.
• انتقاد از ظاهرگرایی: حافظ به ظاهرگرایی و خشک‌مغزی برخی افراد انتقاد می‌کند.

تفسیرهای مختلف:

• تفسیر عرفانی: در این تفسیر، کل غزل به عنوان یک سفر عرفانی تفسیر می‌شود و شراب نماد معرفت است.
• تفسیر اجتماعی: در این تفسیر، غزل به عنوان انتقادی از جامعه و روحانیون خشک‌مغز تفسیر می‌شود.
• تفسیر عاشقانه: در این تفسیر، غزل به عنوان یک غزل عاشقانه تفسیر می‌شود و شراب نماد عشق است.

نکات مهم:

• تفسیر این غزل بسیار گسترده و پیچیده است و هر کس می‌تواند تفسیر متفاوتی از آن داشته باشد.
• حافظ از نمادها و کنایه‌ها بسیار استفاده می‌کند و درک کامل این غزل نیازمند آشنایی با مفاهیم عرفانی و ادبیات فارسی است.
• این غزل به دلیل ظرافت‌های ادبی و عمق مفاهیم آن همواره مورد توجه شاعران و عارفان بوده است.

نتیجه گیری:

غزل شماره 10 حافظ یک اثر هنری پیچیده و چند لایه است که تفسیر آن نیازمند دقت و شناخت عمیق از ادبیات و عرفان فارسی است. این غزل به دلیل مفاهیم عمیق و زیبایی هنری آن همواره مورد توجه بوده و خواهد بود.