تفسیر غزل 52 حافظ: روزگاریست که سودای بتان دین من است

مقدمه‌ای بر غزل 52

غزل 52 حافظ با بیت آغازین “روزگاریست که سودای بتان دین من است” یکی از غزل‌های مشهور و پررمز و راز دیوان اوست. این غزل به موضوعاتی همچون عشق، عرفان، دنیا و آخرت می‌پردازد. حافظ در این غزل به زیبایی‌های طبیعت، عشق به خداوند و لذت‌های معنوی اشاره می‌کند و به خواننده توصیه می‌کند که به دنبال آرامش درونی باشد.

تفسیر بیت به بیت

• بیت اول: روزگاریست که سودای بتان دین من است:

  • معنی: مدتی است که عشق به معشوق، دین من شده است.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که عشق به معشوق آنقدر در دل او جای گرفته که به دین او تبدیل شده است.

• بیت دوم: غم این کار نشاط دل غمگین من است:

  • معنی: غم این عشق، شادی دل غمگین من است.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که غم عشق به معشوق، برای او شادی‌آور است.

• بیت سوم: دیدن روی تو را دیده جان بین باید:

  • معنی: دیدن روی تو را باید چشم جان ببیند.
  • تفسیر: حافظ می‌گوید که زیبایی معشوق آنقدر زیاد است که با چشم ظاهری دیده نمی‌شود و باید با چشم دل آن را دید.

• بیت چهارم: وین کجا مرتبه چشم جهان بین من است:

  • معنی: این مرتبه برای چشم ظاهری من نیست.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که دیدن جمال معشوق از توان چشم ظاهری خارج است.

• بیت پنجم: یار من باش که زیب فلک و زینت دهر:

  • معنی: ای یار من، تو زیبایی آسمان و زینت زمانه‌ای.
  • تفسیر: شاعر به زیبایی و کمال مطلق معشوق اشاره می‌کند.

• بیت ششم: از مه روی تو و اشک چو پروین من است:

  • معنی: از ماه روی تو و اشک من مانند ستاره پروین است.
  • تفسیر: شاعر به زیبایی چشم‌های معشوق و اشک‌های خود که به خاطر او می‌ریزد، اشاره می‌کند.

• بیت هفتم: تا مرا عشق تو تعلیم سخن گفتن کرد:

  • معنی: تا اینکه عشق تو به من آموخت که چگونه سخن بگویم.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که عشق به معشوق به او توانایی سخن گفتن و بیان احساساتش را داده است.

• بیت هشتم: خلق را ورد زبان مدحت و تحسین من است:

  • معنی: مردم مدام از من تعریف و تمجید می‌کنند.
  • تفسیر: شاعر به شهرت و محبوبیت خود اشاره می‌کند که به دلیل عشق او به معشوق است.

• بیت نهم: دولت فقر خدایا به من ارزانی دار:

  • معنی: خدایا، فقر را به من عطا کن.
  • تفسیر: شاعر فقر را بر ثروت ترجیح می‌دهد زیرا معتقد است که فقر او را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.

• بیت دهم: کاین کرامت سبب حشمت و تمکین من است:

  • معنی: زیرا این کرامت باعث عزت و بزرگی من شده است.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که فقر او را از دیگران متمایز کرده است.

• بیت یازدهم: واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش:

  • معنی: ای واعظ و مامور، این بزرگی را کوچک نشمار.
  • تفسیر: شاعر به واعظان و کسانی که به او ایراد می‌گیرند، می‌گوید که به بزرگی و مقام او احترام بگذارند.

• بیت دوازدهم: زان که منزلگه سلطان دل مسکین من است:

  • معنی: زیرا این دل من خانه سلطان عشق است.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که دل او خانه عشق است و هر کسی که به این خانه وارد شود، بزرگ خواهد شد.

• بیت سیزدهم: یا رب این کعبه مقصود تماشاگه کیست:

  • معنی: پروردگارا، این خانه مقصود چه کسی است؟
  • تفسیر: شاعر از خداوند می‌پرسد که این خانه‌ی عشق، خانه‌ی چه کسی است.

• بیت چهاردهم: که مغیلان طریقش گل و نسرین من است:

  • معنی: که راه‌های منتهی به آن پر از گل و نسرین است.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که راه رسیدن به معشوق پر از لذت و زیبایی است.

• بیت پانزدهم: حافظ از حشمت پرویز دگر قصه مخوان:

  • معنی: حافظ، دیگر از شکوه پرویز داستان نگو.
  • تشکیر: شاعر می‌گوید که دیگر به داستان‌های دنیوی و قدرت علاقه‌ای ندارد.

• بیت شانزدهم: که لبش جرعه کش خسرو شیرین من است:

  • معنی: زیرا لب او جرعه‌ای از شراب شیرین خسرو شیرین است.
  • تفسیر: شاعر می‌گوید که لب معشوق او شیرین‌تر از هر شرابی است.

مفاهیم اصلی غزل

• عشق و دلدادگی: عشق شدید و پرشور شاعر به معشوق
• عرفان: شناخت حقایق عالم و رسیدن به کمال
• دنیا و آخرت: تضاد بین دنیا و آخرت و ارزش‌های معنوی
• فقر و ثروت: ترجیح فقر بر ثروت برای رسیدن به کمال

کاربرد غزل

این غزل به دلیل بیان احساسات عاشقانه‌ی شدید و توصیف‌های زیبای شاعر، یکی از محبوب‌ترین غزل‌های حافظ است و در بسیاری از موارد برای فال و تعبیر استفاده می‌شود. همچنین، این غزل به عنوان یک اثر ادبی ارزشمند در ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد.