تفسیر غزل شماره 367 حافظ: فتوی پیر مغان دارم و قولیست قدیم

غزل شماره 367 حافظ با بیت آغازین “فتوی پیر مغان دارم و قولیست قدیم”، به موضوع عشق، عرفان و تضادهای درونی انسان می‌پردازد. حافظ در این غزل، به دنبال یافتن تعادل میان دنیای مادی و معنوی است و به نقد برخی از آداب و رسوم اجتماعی می‌پردازد.

تفسیر بیت به بیت:

• بیت اول: “فتوی پیر مغان دارم و قولیست قدیم/ که حرام است می آنجا که نه یار است ندیم”؛ شاعر می‌گوید که از پیر مغان فتوا گرفته است که شراب در جایی که یار و همدم نباشد، حرام است. این بیت نشان می‌دهد که شاعر به دنبال لذت بردن از شراب در کنار معشوق است و نه به تنهایی.
• بیت دوم: “چاک خواهم زدن این دلق ریایی چه کنم/ روح را صحبت ناجنس عذابیست الیم”؛ شاعر قصد دارد تا لباس ریاکاری را از تن درآورد، زیرا صحبت با افراد نااهل برای روح بسیار دردناک است.
• بیت سوم: “تا مگر جرعه‌ای فشاند لب جانان بر من/ سال‌ها تا شده‌ام بر در میخانه مقیم”؛ شاعر سال‌هاست که در انتظار جرعه‌ای از لب محبوبش در میخانه عشق نشسته است.
• بیت چهارم: “مگر خدمت دیرین من از یاد برفت/ ای نسیم سحری یاد دهش عهد قدیم”؛ شاعر از نسیم سحر می‌خواهد تا یاد آور شود که او سال‌هاست که مشغول عبادت محبوبش بوده است.
• بیت پنجم: “بعد صد سال اگر بر سرخاکم گذری/ سر برآرد ز گلم رقص کنان عظم رمیم”؛ شاعر می‌گوید حتی اگر صد سال بعد بر مزارش بروی، استخوان‌هایش به نشانه شادی از خاک برخواهند خواست.
• بیت ششم: “دلبراز ما به صد امید ستد دل اول/ ظاهرا عهد فرامش نکند خلق کریم”؛ معشوق با صد امید دل شاعر را ربوده است اما ظاهراً انسان‌های بزرگ به عهد خود وفا می‌کنند.
• بیت هفتم: “غنچه گو تنگ‌دل از کار فرو بسته مباش/ کز دم صبح مدد یاب و انفاس نسیم”؛ شاعر به غنچه می‌گوید که ناامید نباش، زیرا با دمیدن نسیم صبح، تو نیز شکفته خواهی شد.
• بیت هشتم: “فکر بهبود خود رای دل زدری دیگر کن/ درد عاشق نشود به مداوای حکیم”؛ شاعر می‌گوید که دل خود را به چیز دیگری مشغول کن، زیرا درد عشق با دارو درمان نمی‌شود.
• بیت نهم: “گوهر معرفت اندوز که با خود ببری/ که نصیب دگران نیست نصاب زور سیم”؛ شاعر توصیه می‌کند که به دنبال کسب معرفت باش، زیرا ثروت و قدرت به درد دیگران نمی‌خورد.
• بیت دهم: “دام سخت است مگر یا رهد لطف خدا/ ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم”؛ انسان در دام شیطان گرفتار است و تنها به لطف خدا می‌تواند نجات یابد.

تفسیر کلی:

این غزل، بیانگر تضاد میان دنیای مادی و معنوی، عشق و عرفان، و ریاکاری و صداقت است. حافظ در این غزل، به دنبال یافتن تعادل میان این مفاهیم است و به نقد برخی از آداب و رسوم اجتماعی می‌پردازد. او عشق را به عنوان نیروی محرکه انسان برای رسیدن به کمال معرفی می‌کند و می‌گوید که انسان باید به دنبال حقیقت و معرفت باشد.

نکات قابل توجه:

• تضاد میان دنیای مادی و معنوی
• عشق به عنوان نیروی محرکه انسان
• نقد ریاکاری و ظاهر‌سازی
• جستجوی حقیقت و معرفت

موارد استفاده از این غزل:

• تحلیل و بررسی شعر حافظ
• مطالعه ادبیات عرفانی
• شناخت فرهنگ و ادبیات فارسی
• استفاده در مطالعات فلسفی و روانشناسی