غزل شماره 98 حافظ: اگر به مذهب تو خون عاشق است مباح

مقدمه

غزل شماره 98 حافظ، یکی از غزل‌های مشهور و پر معنا اوست که در آن شاعر به موضوع عشق، دین و عرفان پرداخته است. این غزل، بیانگر تضاد بین عشق و دین و چالش‌های درونی شاعر در این رابطه است.

تفسیر بیت به بیت

• اگر به مذهب تو خون عاشق است مباح/ صلاح ما همه آن است کان تو راست صلاح: اگر در دین تو ریختن خون عاشقان جایز است، پس هر آنچه تو می‌گویی درست است و به صلاح ماست. شاعر در این بیت با طعنه به دین‌داران خشک‌مذهب می‌گوید که اگر آن‌ها کشتن عاشقان را جایز می‌دانند، پس هر کاری که انجام می‌دهند درست است.
• سواد زلف سیاه تو جاعل الظلمات/ بیاض روی چو ماه تو فالق الاصباح: سیاهی زلف تو تاریکی می‌آفریند و سفیدی روی تو مانند ماه، روشنایی می‌بخشد. این بیت به تضاد زیبایی‌های ظاهری معشوق اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که معشوق همزمان می‌تواند تاریکی و روشنی را به همراه داشته باشد.
• ز چین زلف کمندت کسی نیافت خلاص/ از آن کمانچه ابرو و تیر چشم نجاح: هیچ‌کس از پیچ و تاب زلف تو رهایی نیافته است و ابرو و چشم تو مانند کمان و تیر، دل‌ها را نشانه می‌گیرند. این بیت به قدرت اغواگری معشوق اشاره می‌کند.
• ز دیده‌ام شده یک چشمه در کنار روان/ که آشنا نکند در میان آن ملاح: از چشمان من چشمه‌ای جاری شده که هیچ ناخدایی نمی‌تواند در آن راه پیدا کند. این بیت به بیان حالت درونی شاعر و آشفتگی او اشاره دارد.
• لب چو آب حیات تو هست قوت جان/ وجود خاکی ما را از اوست ذکر رواح: لب تو مانند آب حیات، جان ما را تقویت می‌کند و ذکر روح ماست. این بیت به تأثیر شفابخش لبان معشوق بر روح و جان شاعر اشاره دارد.
• بداد لعل لبت بوسه‌ای به صد زاری/ گرفت کام دلم ز او به صد هزار الحاح: من با التماس بسیار از لعل لب تو بوسه‌ای گرفتم و دلم به آن قانع شد. این بیت به بیان شدت علاقه شاعر به معشوق و تلاش او برای رسیدن به او اشاره دارد.
• دعای جان تو ورد زبان مشتاقان/ همیشه تا که بود متصل مسا و صباح: دعای تو ورد زبان همه مشتاقان است و همیشه تا صبح و شام بر زبان‌ها جاری است. این بیت نشان می‌دهد که معشوق مورد احترام و عشق بسیاری از مردم است.
• صلاح و توبه و تقوی ز ما مجو حافظ/ ز رند و عاشق و مجنون کسی نیافت صلاح: حافظ از تو تقوا و پرهیزگاری نمی‌خواهد، زیرا رند و عاشق و مجنون هرگز به صلاح نرسیده‌اند. این بیت به تضاد بین عشق و دین اشاره دارد و نشان می‌دهد که شاعر عشق را بر دین ترجیح می‌دهد.

تفسیر کلی

در این غزل، حافظ به بررسی تضاد بین عشق و دین می‌پردازد. او از یک سو به زیبایی‌های معشوق و قدرت عشق او اشاره می‌کند و از سوی دیگر به انتقاد از دین‌داران خشک‌مذهب می‌پردازد که عشق را گناه می‌دانند. شاعر در این غزل، به دنبال یافتن راهی برای آشتی دادن عشق و دین است، اما به این نتیجه می‌رسد که عشق و عرفان راهی جدا از دین دارند.

مفاهیم اصلی غزل:

• عشق و دین: تضاد بین عشق و دین و چالش‌های درونی شاعر در این رابطه
• زیبایی معشوق: توصیف زیبایی‌های ظاهری و باطنی معشوق
• عرفان و عرفان‌گرایی: اشاره به مفاهیم عرفانی مانند عشق، فنا و بقا
• انتقاد از دین‌داری خشک‌مذهب: انتقاد از کسانی که به نام دین، عشق را حرام می‌شمارند

صنایع ادبی به کار رفته:

• تضاد: تضاد بین تاریکی و روشنی، عشق و دین
• تشبیه: مقایسه چشم‌ها با چشمه، لب‌ها با آب حیات
• استعاره: زلف به معنای اسارت، ابرو به معنای کمان

نتیجه‌گیری

غزل شماره 98 حافظ، یکی از غزل‌های عمیق و پیچیده اوست که به بررسی موضوعات مهمی مانند عشق، دین و عرفان می‌پردازد. این غزل، نشان می‌دهد که حافظ شاعری اندیشمند و پرسشگر بوده است که به دنبال یافتن پاسخ سوالات اساسی زندگی بوده است.