غزل شماره 5 حافظ: دل می‌رود ز دستم صاحب دلان خدا را

غزل شماره 5 حافظ یکی از مشهورترین و پرخواننده‌ترین اشعار این شاعر بزرگ است که با بیت آغازین “دل می‌رود ز دستم صاحب دلان خدا را” شناخته می‌شود. حافظ در این غزل، به زیبایی از عشق، جدایی، گذر زمان و ناپایداری دنیا سخن گفته است.

معنی بیت به بیت:

• دل می‌رود ز دستم صاحب دلان خدا را: دلم از دستم می‌رود، ای کسانی که دل دارید به خدا پناه ببرید.

• دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا: افسوس که راز پنهانی که در دل دارم آشکار خواهد شد.

• کشتی شکسته‌گانیم ای باد شرطه برخیز: ما مانند کشتی شکسته‌ای هستیم، ای باد شرطه (بادبان) برخیز و به کمک ما بیا.

• باشد که باز بینم دیدار آشنا را: امیدوارم روزی دیدار یار آشنا را دوباره ببینم.

• ده روزه مهر گردون افسانه است و افسون: محبت دنیا ده روزه است و مانند افسانه و سحر است.

• نیکی به جای یاران فرصت شمار یارا: ای یار! فرصت نیکوکاری به جای یاران را غنیمت بشمار.

• در حلقه گل و مل خوش خواند دوش بلبل: دیروز بلبل در حلقه گل و گلاب خوش می‌خواند.

• هات الصبح هبوا یا ایها السکارا: ای ساقیان! صبح زود بیدار شوید و جام شراب بیاورید.

• ای صاحب کرامت شکرانه سلامت: ای صاحب کرامت، شکر نعمت سلامتی را به جا آور.

• روزی تفقدی کن درویش بینوا را: روزی به درویش بینوا سرکشی کن.

• آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است: آسایش دنیا در دو چیز خلاصه می‌شود:

• با دوستان مروت با دشمنان مدارا: با دوستان مهربان باش و با دشمنان مدارا کن.

• در کوی نیک‌نامی ما را گذر ندادند: در کوچه نیک‌نامی ما را راه ندادند.

• گر تو نمی‌پسندی تغییر کن قضا را: اگر تو این را نمی‌پسندی، برو و قضا را تغییر بده.

• آن تلخ‌وش که صوفی ام‌الخبائثش خواند: آن شراب تلخ که صوفی آن را مادر پلیدی‌ها خوانده‌است،

• اشهی لنا و احلی من قبلة العذارا: برای ما لذت‌بخش‌تر و شیرین‌تر از بوسه بر رخسار (یا بوسه‌یِ دوشیزگان) است.

• هنگام تنگ‌دستی در عیش کوش و مستی: وقتی که دستت تنگ است، در عیش و نوش تلاش کن.

• کاین کیمیای هستی قارون کند گدا را: زیرا این کیمیا می‌تواند گدا را به قارون تبدیل کند.

• سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد: سرکش مباش که مثل شمع از غیرتت بسوزی.

• دلبر که در کف او موم است سنگ خارا: معشوقی که در دست او موم است، در برابر سنگ هم مقاوم می‌شود.

• آینه سکندر جام می است بنگر: آینه سکندر جام شراب است، به آن نگاه کن.

• تا بر تو عرضه دارد احوال ملک دارا: تا حالت پادشاهان را به تو نشان دهد.

• خوبان پارسی‌گو بخشندگان عمرند: زنان زیبای پارسی‌گو بخشنده عمر هستند.

• ساقی بده بشارت رندان پارسا را: ساقی، به رندان پارسا بشارت بده.

• حافظ به خود نپوشید این خرقه می آلود: حافظ این خرقه‌ی آلوده به شراب را بر تن خود نکرد.

• ای شیخ پاک‌دامن معذور دار ما را: ای شیخ پاکدامن، ما را ببخش.

تفسیر کلی:

حافظ در این غزل، به موضوعاتی مانند عشق، جدایی، گذر زمان، ناپایداری دنیا، و عرفان پرداخته است. او از یک سو به درد دل و ناامیدی از دنیا اشاره می‌کند و از سوی دیگر، به لذت‌های دنیا و اهمیت دوستی و مهربانی می‌پردازد. این غزل، بیانگر پیچیدگی‌های روح انسان و تضادهای درونی اوست.

نکات کلیدی:

• عشق و جدایی: عشق و جدایی از موضوعات اصلی این غزل هستند.

• گذر زمان و ناپایداری دنیا: حافظ به گذر سریع زمان و ناپایداری دنیا اشاره می‌کند.

• عرفان و فلسفه: این غزل علاوه بر جنبه عاشقانه، حاوی مفاهیم عرفانی و فلسفی نیز هست.

• تضاد: تضاد بین امید و ناامیدی، لذت و درد، دنیا و آخرت در این غزل به چشم می‌خورد.

این غزل، یکی از عمیق‌ترین و پیچیده‌ترین غزل‌های حافظ است و هر بیت آن، مفاهیم گسترده‌ای را در خود جای داده است.

ملاحظات:

• تفسیرهای مختلف: هر غزل حافظ می‌تواند تفسیرهای مختلفی داشته باشد و هر کس با توجه به جهان بینی و تجربیات خود، می‌تواند برداشت متفاوتی از آن داشته باشد.

• نمادها: نمادهای به کار رفته در اشعار حافظ بسیار گسترده و متنوع هستند و تفسیر آن‌ها نیازمند شناخت عمیق از فرهنگ و ادبیات فارسی است.

• عرفان و فلسفه: اشعار حافظ سرشار از مفاهیم عرفانی و فلسفی است و درک کامل آن‌ها نیازمند مطالعه و تحقیق بیشتر است.

امیدوارم این تفسیر برایتان مفید بوده باشد.