ویژگی‌های شعر حافظ

حافظ، شاعری نامدار در پهنه ی ادب فارسی، با سروده‌های پرشور و پرمغز خود، قلب و جان مخاطبان را تسخیر کرده است. غزل‌های حافظ، سرشار از مضامین عمیق عرفانی، فلسفی و اخلاقی هستند و در عین حال، از لحاظ زبانی و ادبی نیز از ظرافت و زیبایی کم‌نظیری برخوردارند. در این مقاله به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر حافظ می‌پردازیم و برای هر مورد، نمونه‌ای از اشعار او را ذکر می‌کنیم.

شعر حافظ گنجینه‌ای از عرفان، فلسفه و زیبایی

1. عرفان و معنویت:

حافظ در غزل‌های خود به طور گسترده به مضامین عرفانی و معنوی می‌پردازد. او از عشق وصال، رهایی از قید و بند دنیا، یگانگی انسان با خدا و دیگر مفاهیم عمیق عرفانی سخن می‌گوید.

نمونه:

من نه آنم که رند از میکده عشق رمم باشد ערچه رندان چشمم از ساقی و ساغر پر است

2. فلسفه و اندیشه:

حافظ در اشعار خود به مسائل فلسفی و اندیشه‌ورزی نیز می‌پردازد. او در مورد زندگی و مرگ، تقدیر و اختیار، عدالت و ظلم و دیگر موضوعات فلسفی تأمل می‌کند و دیدگاه‌های خود را به زیبایی بیان می‌کند.

نمونه:

زین بیش صبر و طاقت طاقت طاقت من طاق شد بریز باده صاف در جام و مده بر خاک

3. اخلاق و پندآموزی:

حافظ در غزل‌های خود به پند و اندرز نیز می‌پردازد. او در مورد صداقت، فروتنی، قناعت، بخشش و دیگر صفات نیکو اخلاقی سخن می‌گوید و به مخاطبان خود رهنمود می‌دهد.

نمونه:

تا در دلم هست هوای سرکشی عشق تو در کار جان من در بلاست

4. زیبایی و ظرافت ادبی:

حافظ در سرودن غزل‌های خود از ظرافت و زیبایی زبانی کم‌نظیری استفاده می‌کند. او از تشبیهات، استعارات، کنایات و دیگر آرایه‌های ادبی به بهترین شکل ممکن بهره می‌برد و به غزل‌های خود لطافتی خاص می‌بخشد.

نمونه:

من که از جان عاشق و شیدای تو هستم هر کجا روم گرد خاک پای تو گردم

5. تنوع مضامین:

حافظ در غزل‌های خود به مضامین مختلفی از جمله عشق، عرفان، فلسفه، اخلاق، سیاست، اجتماع و طبیعت می‌پردازد. این تنوع مضامین، غزل‌های حافظ را برای مخاطبان با سلیقه‌های مختلف جذاب می‌کند.

نمونه:

تا صبا بر آستانم بوسه زند بر خاک عقل از کف برم و از هوش و از جان شوم مست

برخی از مهم ترین ابعاد هنری در شعر حافظ

1- رمز پردازی و حضور سمبولیسم غنی

رمز پردازی و حضور سمبولیسم شعر حافظ را خانه راز کرده است و بدان وجوه گوناگون بخشیده است. شعر حافظ بیش از هر چیز به آینه ای می ماند که صورت مخاطبانش را در خود می نمایاند، و این موضوع به دلیل حضور سرشار نمادها و سمبول هایی است که حافظ در اشعارش آفریده است و یا به سمبولهای موجود در سنت شعر فارسی روحی حافظانه دمیده است.چنان که در بیت زیر “شب تاریک” و “گرداب هایل” و . . . را می توان به وجوه گوناگون عرفانی، اجتماعی و شخصی تفسیر و تأویل کرد:

شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل

کجا دانند حال ما سبکباران ساحلها

2-رعایت دقیق و ظریف تناسبات هنری در فضای کلی ادبیات

این تناسبات که در لفظ قدما (البته در معنایی محدودتر) “مراعات النظیر” نامیده می شد، در شعر حافظ از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

به روابط حاکم بر اجزاء این ادبیات دقت کنید:

ز شوق نرگس مست بلند بالایی

چو لاله با قدح افتاده بر لب جویم

شدم فسانه به سرگشتگی که ابروی دوست

کشیده در خم چوگان خویش، چون گویم

3-لحن مناسب و شور افکن شاعر در آغاز شعرها

ادبیات شروع هر غزل قابل تأمل و درنگ است. به اقتضای موضوع و مضمون، حافظ شاعر بزرگ لحنی خاص را برای شروع غزلهای خود در نظر می گیرد، این لحنها گاه حماسی و شورآفرین است و گاه رندانه و طنزآمیز و زمانی نیز حسرتبار و اندوهگین.

بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم

فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم

***

من و انکار شراب این چه حکابت باشد

غالباً این قدرم عقل و کفایت باشد

***

ما آزموده ایم در این شهر بخت خویش

باید برون کشید از این ورطه رخت خویش

شاعرانی که شعرهایشان با شعر حافظ اشتراکاتی دارند:

• سعدی: هر دو شاعر در غزل‌های خود به مضامین عاشقانه، عارفانه و اخلاقی می‌پردازند و از لحاظ زبانی و ادبی نیز از ظرافت و زیبایی کم‌نظیری برخوردارند.
• مولانا: هر دو شاعر در اشعار خود به مضامین عرفانی و معنوی می‌پردازند و از عشق وصال، رهایی از قید و بند دنیا و یگانگی انسان با خدا سخن می‌گویند.
• نظامی: هر دو شاعر در اشعار خود از تشبیهات، استعارات، کنایات و دیگر آرایه‌های ادبی به بهترین شکل ممکن بهره می‌برند و به غزل‌های خود لطافتی خاص می‌بخشند.

حافظ با سروده‌های پرشور و پرمغز خود، میراثی گرانبها برای فرهنگ و ادب فارسی به یادگار گذاشته است. غزل‌های او سرشار از حکمت، معرفت و زیبایی هستند و تا ابد در قلب و جان مخاطبان فارسی‌زبان باقی خواهند ماند.

لینک‌های مفید دیگر:

• فال حافظ
• سئو سایت
• ویژگی‌های شعر حافظ