تفسیر غزل 320 حافظ: دیشب به سیل اشک ره خواب می‌زدم

غزل شماره 320 حافظ، یکی از غزل‌های عاشقانه و عمیق دیوان اوست که با مصرع “دیشب به سیل اشک ره خواب می‌زدم” آغاز می‌شود. این غزل، بیانگر درد فراق و دوری از معشوق است و شاعر در آن از عذاب شب‌های بی‌خوابی و اندوه فراقت سخن می‌گوید.

تفسیر بیت به بیت:

• دیشب به سیل اشک ره خواب می‌زدم: شاعر شب گذشته را با ریختن سیل اشک سپری کرده و خواب از چشمانش گریخته است.
• نقشی به یاد خط تو بر آب می‌زدم: او در خیالات خود، تصویر معشوق را بر روی آب نقش می‌کرده است.
• ابروی یار در نظر و خرقه سوخته: شاعر، ابروی معشوق را در نظر داشته و خرقه خود را (که نماد زهد و تقواست) سوخته است. این بیت نشان می‌دهد که عشق، زهد و تقوا را در نظر او بی‌اثر کرده است.
• جامی به یاد گوشه محراب می‌زدم: شاعر جام شراب را به یاد گوشه محراب (محل عبادت) به دست گرفته است. این تضاد، نشان از تضاد میان عشق و دین در دل شاعر دارد.
• تا صبح در پی چهره ماه می‌گشتم: شاعر تا صبح به دنبال دیدن چهره معشوق بوده است.
• کز دیده خونینم نشان آفتاب می‌جستم: او از چشمان خونین خود، نشانه‌ای از طلوع خورشید (یعنی دیدار معشوق) می‌جسته است.
• در خواب دیدم روی تو پیدا شد: در خواب، چهره معشوق برایش آشکار شد.
• کز دیده خونینم به رخساره می‌نشستم: در خواب، به چهره معشوق خیره شده بود.
• گفتا که ای حافظ تو بیمار عشق‌ها شدی: معشوق در خواب به شاعر می‌گوید که تو به شدت بیمار عشق شده‌ای.
• بگریز از این درد که درمانش نمی‌شود: معشوق به شاعر توصیه می‌کند که از این درد بگریزد زیرا درمانی ندارد.
• گر عاشق صادق شدی مجنون‌تر از من شو: اگر می‌خواهی عاشق صادقی باشی، بیشتر از من مجنون شو.
• کاندر طلب روی تو عاقل کمابیش نیست: در طلب روی تو، عاقل کمابیش وجود ندارد.
• دیوان حافظ در کف و مطرب به ساز می‌زد: دیوان حافظ در دست بوده و مطرب به ساز می‌زده است.
• من مست و بیخود همچو شبنم بر گل می‌رفتم: شاعر مست و بیخود همچون شبنم بر گل می‌رفته است.
• تا آن که جانم بر لب آمد ز آه و ز ناله: تا جایی که نفسش بر لب آمد، آه و ناله می‌کرد.
• شد چشمم از دیدن تو روشن چو مهتاب: چشمانش از دیدن معشوق، روشن‌تر از ماه شد.
• در خواب دیدم روی تو پیدا شد: تکرار این بیت، تأکید بر اهمیت رؤیای شاعر دارد.
• کز دیده خونینم به رخساره می‌نشستم: تکرار این بیت نیز، تأکید بر شدت عشق و علاقه شاعر به معشوق است.
• گفتا که ای حافظ تو بیمار عشق‌ها شدی: تکرار این بیت، تأکید بر بیماری عشق است که شاعر به آن مبتلا شده است.
• بگریز از این درد که درمانش نمی‌شود: تکرار این بیت، نشان از درمان‌ناپذیر بودن عشق است.
• گر عاشق صادق شدی مجنون‌تر از من شو: تکرار این بیت، دعوت به عشق ورزیدن بی‌حد و حصر است.
• کاندر طلب روی تو عاقل کمابیش نیست: تکرار این بیت، نشان می‌دهد که عشق، عقل را از انسان می‌گیرد.

تفسیر کلی:

این غزل، بیانگر عمق عشق و علاقه شاعر به معشوق است. شاعر در این غزل، از درد فراق، شب‌های بی‌خوابی و اندوه فراقت سخن می‌گوید. او در خواب، معشوق را می‌بیند و از او درخواست کمک می‌کند. معشوق نیز به او توصیه می‌کند که از این درد بگریزد، اما شاعر حاضر نیست از عشق دست بکشد. این غزل، یکی از زیباترین و عمیق‌ترین غزل‌های حافظ است که نشان از توانایی شاعر در بیان احساسات و عواطف انسانی دارد.

نکات قابل توجه:

• تکرار برخی بیت‌ها، بر تأکید شاعر بر موضوع مورد نظر دلالت دارد.
• استفاده از نمادهایی مانند خرقه سوخته، جام شراب و ماه، به غزل عمق و زیبایی بخشیده است.
• این غزل، بیانگر تضاد میان عشق و عقل، عشق و دین است.